Ogólne zasady

Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej, pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

  • ubóstwa;
  • sieroctwa;
  • bezdomności;
  • bezrobocia;
  • niepełnosprawności;
  • długotrwałej lub ciężkiej choroby;
  • przemocy domowej;
  • potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;
  • potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
  • bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
  • trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach;
  • trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
  • alkoholizmu lub narkomanii;
  • zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
  • klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje:

  • osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 1010,00zł, zwanej „kryterium dochodowym na osobę w rodzinie”,
  • osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 823,00zł, zwanej „kryterium dochodowym na osobę w rodzinie”,
  • rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie

przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w w/w art. 7 pkt 2-15.

Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

  • miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;
  • składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;
  • kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Do dochodu nie wlicza się:

  • jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego;
  • zasiłku celowego;
  • pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty;
  • wartości świadczenia w naturze;
  • świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych;
  • świadczenia pieniężnego, o którym mowa w ustawie z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 906), i pomocy pieniężnej, o której mowa w art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji i okresu powojennego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2039), w art. 7a ust. 2 ustawy z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach md uranu i batalionach budowlanych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1774), w art. 5a ust. 2 ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o osobach deportowanych do pracy przymusowej oraz osadzonych w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. z 2021 r. poz. 1818), w art. 10a ust. 2 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1820) oraz w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych;
  • dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego;
  • świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2024 r. poz. 421 i 858);
  • świadczenia pieniężnego, o którym mowa w art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. z 2023 r. poz. 192);
  • świadczenia pieniężnego przyznawanego na podstawie art. 9 ustawy z dnia 22 listopada 2018 r. o grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski (Dz. U. poz. 2529);
  • nagrody specjalnej Prezesa Rady Ministrów przyznawanej na podstawie art. 31a ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz. U. z 2024 r. poz. 1050);
  • pomocy finansowej przyznawanej repatriantom, o której mowa w ustawie z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2022 r. poz. 1105);
  • środków finansowych przyznawanych w ramach działań podejmowanych przez organy publiczne, mających na celu poprawę jakości powietrza lub ochronę środowiska naturalnego;
  • zwrotu kosztów, o których mowa w art. 39a ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 737 i 854);
  • kwotę dodatku energetycznego, o którym mowa w art. 5c ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2024 r. poz. 266, 834 i 859); 
  • kwotę dodatku osłonowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz. U. z 2024 r. poz. 953);
  • kwoty dodatku węglowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym (Dz. U. z 2024 r. poz. 1207);
  • kwotę dodatku dla gospodarstw domowych z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła, o którym mowa w art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 września 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw (Dz. U. z 2023 r. poz. 1772, 1693 i 2760 oraz z 2024 r. poz. 859);
  • kwoty dodatku elektrycznego, o którym mowa w art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku oraz w 2024 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 1704, 1785 i 2760 oraz z 2024 r. poz. 859);
  • kwoty bonu energetycznego, o którym mowa w art. 2 ustawy z dnia 23 maja 2024 r. o bonie energetycznym oraz o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia cen energii elektrycznej, gazu ziemnego i ciepła systemowego (Dz. U. poz. 859).

Dla osób posiadających gospodarstwa rolne - przyjmuje się, że z 1 ha przeliczeniowego uzyskuje się dochód miesięczny w wysokości 459,00zł.

 

Świadczenia niepieniężne

Praca socjalna

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej praca socjalna to działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym.

Praca socjalna jest świadczona osobom i rodzinom bez względu na posiadany dochód. Może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny, w którym opracowuje się ocenę sytuacji osoby/rodziny oraz formułuje cele, które ma osiągnąć dla przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej. Co ważniejsze, narzędzie to określa także uprawnienia oraz zobowiązania stron (pracownika socjalnego i osoby/rodziny ubiegającej się o pomoc), w ramach wspólnie podejmowanych działań. Tak, więc odmowa zawarcia lub nie dotrzymanie postanowień kontraktu przez osobę/rodzinę może stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub też wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Pomoc w postaci schronienia, posiłku, odzieży

Zgodnie z art. 48 ustawy o pomocy społecznej osoba lub rodzina ma prawo do schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania, jeżeli jest tego pozbawiona. Udzielenie schronienia następuje poprzez przyznanie tymczasowego miejsca w noclegowni, schronisku dla osób bezdomnych albo schroniska dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi. Przyznanie niezbędnego ubrania następuje przez dostarczenie osobie potrzebującej  odpowiedniego rozmiaru bielizny, odzieży i obuwia odpowiednich do pory roku. Pomoc doraźna albo okresowa w postaci jednego gorącego posiłku dziennie przysługuje osobie, która własnym staraniem nie może go sobie zapewnić. Pomoc w postaci jednego gorącego posiłku dziennie przyznawana dzieciom i młodzieży w okresie nauki w szkole może być realizowana w formie zakupu posiłków.

Sprawienie pogrzebu

Sprawienie pogrzebu w tym osobom bezdomnym  jest zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym. Zgodnie z art. 44 ustawy o pomocy społecznej sprawienia pogrzebu odbywa się w sposób ustalony przez gminę, zgodnie z wyznaniem zmarłego.

Pomoc instytucjonalna - domy pomocy społecznej

Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.

Placówki te, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na domy dla:

-osób w podeszłym wieku,

- osób przewlekle somatycznie chorych,

- osób przewlekle psychicznie chorych,

- dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,

- dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,

- osób niepełnosprawnych fizycznie,

- osób uzależnionych od alkoholu.

Domy pomocy społecznej zapewniają całodobową opiekę świadczą usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu - w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających. Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania.

Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej.

- przy czym osoby i gminy określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

W przypadku niewywiązania się osób, o których mowa wyżej z obowiązku opłat za pobyt w domu pomocy społecznej opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu poniesionych na ten cel wydatków.

Usługi wsparcia krótkoterminowego są przyznawane osobie, która ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymaga doraźnej pomocy w formie pobytu całodobowego, ze względu na czasowe ograniczenie możliwości zapewnienia właściwego wsparcia w miejscu zamieszkania przez osoby na co dzień sprawujące opiekę nad tą osobą. Rodzaj i zakres usług wsparcia krótkoterminowego uzależniony jest od sytuacji osoby wymagającej wsparcia oraz jej indywidualnych potrzeb. Usługi wsparcia krótkoterminowego realizowane w formie pobytu całodobowego będą adekwatne do zakresu usług realizowanych przez dom pomocy społecznej na rzecz mieszkańców. Mogą być przyznane na czas określony nie dłuższy niż 30 dni w roku kalendarzowym, z możliwością przedłużenia pobytu w szczególnie uzasadnionych przypadkach, o nie więcej niż kolejne 30 dni w roku kalendarzowym.

 

Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze oraz usługi sąsiedzkie

Pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych przysługuje osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona. Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. Ośrodek pomocy społecznej, przyznając usługi opiekuńcze, ustala ich zakres, okres i miejsce świadczenia. Usługi sąsiedzkie to świadczenia pomocy społecznej o charakterze opiekuńczym, które organizowane są w miejscu zamieszkania i świadczone przez wskazane osoby blisko mieszkające. Osoby sprawujące usługi opiekuńcze w formie usług sąsiedzkich wynagradzane są w formie pieniężnej przez gminę.

Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe 

Za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekracza 150% kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury albo renty. Dotyczy to również osób, które w związku z koniecznością sprawowania opieki pozostają na bezpłatnym urlopie.

Składka na ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie przysługuje osobie, która w dniu złożenia wniosku:

  1. ukończyła 50 lat i nie posiada okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) wynoszącego co najmniej 10 lat;
  2. posiada okres ubezpieczenia (składkowy i nieskładkowy) wynoszący 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne

Zgodnie z przepisami określonymi w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2018 poz. 1510 z późn. zm.) - ośrodek pomocy społecznej zgłasza do ubezpieczenia i opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne za następujące osoby:

- pobierające zasiłek stały z pomocy społecznej;
- bezdomne, objęte indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej;
- objęte indywidualnym programem zatrudnienia socjalnego w oparciu o ustawę o zatrudnieniu socjalnym.

Warunkiem objęcia ubezpieczeniem i opłacania składek jest niepodleganie przez te osoby obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu.

W/w ustawa daje również prawo do świadczeń opieki zdrowotnej dla osób innych niż  ubezpieczeni (w tym również dla osób bezdomnych). Decyzję administracyjną w tej sprawie wydaje na wniosek świadczeniobiorcy, a w przypadku stanu nagłego, na wniosek świadczeniodawcy, wójt gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania świadczeniobiorcy. Decyzja daje prawo do świadczeń opieki zdrowotnej przez okres 90 dni, chyba że w tym okresie świadczeniobiorca zostanie objęty ubezpieczeniem zdrowotnym.

Do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych mają prawo osoby inne niż ubezpieczeni, które:

- posiadają obywatelstwo polskie,

- posiadają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskie,

- spełniają kryterium dochodowe ustawy o pomocy społecznej.